هنر در قرآندر قرآن مطلبی که مستقیما به هنر اشاره‌ای داشته باشد نیست ولی با توجه به سوره‌ها و آیه‌های آن، قرآن سراسر از هنر است. و مصداقا به هنر می‌پردازد و چه بسا به آن جهت می‌دهد. ۱ - مقدمهدر قرآن مطلبی که مستقیما به هنر اشاره‌ای داشته باشد نیست ولی با توجه به سوره‌ها و آیه‌های آن، قرآن سراسر از هنر است. و مصداقا به هنر می‌پردازد و چه بسا به آن جهت می‌دهد. مثلا در مورد شعر که قرآن «شعر عرب را به عنوان هنر محکوم نمی‌کند، چرا که همین هنر اگر در اختیار افراد مؤمن و صالح قرار گیرد ارزشمند و به سود جامعه و مورد ستایش و تکریم است» [۱]
مجله فقه، شماره چهارم و پنجم، ویژه هنر، تابستان و پائیز ۱۳۷۴، ص۱۳.
و در قرآن کریم آن دسته از شاعرانی مورد سرزنش هستند که پیشوای گمراهی می‌باشند و آن شاعرانی که به خدا ایمان آورده و عمل نیکو انجام می‌دهند و همیشه به یاد خداوند هستند از آن گروه استثنا می‌باشند. (شعراء آیات ۲۲۴ تا آخر سوره نگاه شود.)۲ - اسلام در قالب هنرو به همین خاطر است که اسلام از آغاز در قالب هنر ارائه شد چون در آن زمان شاعران و سخنوران توانا و قدرتمند، فراوان بودند، قرآن در بلندترین، عالی‌ترین و کامل‌ترین شکل بیان هنری بر سینه محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرود آمد. قرآن از لحاظ زبان هنری بی نظیر و استثنائی است و یکی از وجوه اعجاز و ماندگاری آن همین قالب هنری آن است. [۲]
مجله فقه، شماره چهارم و پنجم، ویژه هنر، تابستان و پائیز ۱۳۷۴، ص۱۲.
۳ - هنر صوت در قرآنعالیترین هنر در پیوند با صوت و صدا در اسلام تلاوت قرآن است. گرچه هرگز نام موسیقی بر آن اطلاق نشده، تلاوت قرآن با صدای خوش همواره مورد ستایش پیشوایان دین قرار گرفته است. [۳]
مجله فقه، شماره چهارم و پنجم، ویژه هنر، تابستان و پائیز ۱۳۷۴، ص۱۴.
و در خود قرآن نیز تاکید شده که آن را به لحنی خوش و با حالت ترتیل بخوانید.۴ - هنر بیان در قرآنخداوند در سوره مبارکه الرحمن می‌فرماید: «انسان را آفرید و به او بیان و سخن گفتن را آموخت.» علامه طباطبائی در تفسیر المیزان در ذیل این آیه مبارکه می‌فرماید: «بیان قدرت بر سخن از اعظم نعمت و آلای ربانی است، که برای بشر موقف انسانیش را حفظ نموده، به سوی هر خیری هدایتش می‌کند.» [۶]
مترجم سیدمحمد باقر موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۵۹، ، ناشر: دفتر انتشارات اسلامی.
۵ - هنر نوشتن در قرآنخداوند در قرآن به قلم نیز ارزش داده و به آن سوگند یاد کرده است: «سوگند به قلم و آنچه با قلم می‌نویسند.» و این آیه مبارکه اهمیت نوشتن را می‌رساند که چقدر با ارزش است. خدای سبحان در این آیه به قلم و آنچه با قلم می‌نویسند سوگند یاد کرده، و از ظاهر سیاق برمی آید که منظور از قلم مطلق قلم، و مطلق هر نوشته‌ای است که با قلم نوشته می‌شود، و از این جهت این سوگند را یاد کرده که قلم و نوشته از عظیم‌ترین نعمت‌های الهی است، که خدای تعالی بشر را به آن هدایت کرده، بوسیله آن حوادث غایب از انظار و معانی نهفته در درون دل‌ها را ضبط می‌کند... بنابراین، سوگند خوردن خدای تعالی به قلم، و آنچه می‌نویسند سوگند به یکی از نعمت‌ها است. [۹]
مترجم سیدمحمد باقر موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۶۱۶.
۶ - هنر قصه در قرآنو یکی از شیوه‌های جذب مخاطبین و تاثیرگذاری مطالب بیان مطالب در قالب داستان است که در تعالیم انبیاء الهی و کتاب‌های آسمانی و آموزش‌های دینی هم از این شیوه مؤثر برای القاء پیام و تاثیر تربیتی اجتماعی و فردی، آن مورد توجه قرار گرفته است. [۱۰]
محدثی، جواد، هنر در قلمرو مکتب، ص۱۵۸، انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، بهار ۱۳۶۵.
سید قطب بصورت مشروح تری به این تصویر سازی هنری قرآن پرداخته و در زمینه داستان‌های قرآن می‌گوید: «گاهی اول نمایش فشرده واقعه را می‌دهد، سپس بیان تفصیلی آن از اول تا آخر می‌آید، مثل داستان اصحاب کهف. گاهی هدف و عاقبت داستان، در اول بیان می‌شود و سپس داستان از آ غاز، گام به گام و لحظه به لحظه بیان می‌گردد. گاهی به طور ناگهانی، انسان در مسیر داستان قرار می‌گیرد و به همان شکل ادامه می‌یابد، تا جائی که راز این شروع ناگهانی یک مرتبه برای قهرمان داستان یا خواننده و شنونده آشکار می‌شود، مثل داستان موسی و خضر و آن مسافرت عجیب و همسفری شگفت آن دو، که در سوره کهف آمده است. در چنین مواردی هدف در طرح ناگهانی قصه تامین می‌شود.» [۱۱]
محدثی، جواد، هنر در قلمرو مکتب، ص۱۵۹، انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، بهار ۱۳۶۵.
۷ - مسئله رنگها در قرآنچند مثال بالا نمونه‌ای از جلوه‌های هنری قرآن بود که بدون این که به طور مستقیم به مقوله هنر بپردازد مطالب گهربار خود را در غالب هنرهای گوناگون بیان می‌کند، که اگر بخواهیم درباره جلوه‌های هنری گوناگون قرآن اعم از داستان، رنگ، حساب و هندسه، بیان. قلم و... بحث کنیم بحث طولانی می‌شود، به همین جهت تنها به ذکر شماره آیات و نام سوره‌هایی که در آنها به نوعی مساله رنگها در آنها مطرح شده است اکتفا می‌شود: ۱. سوره روم، آیه ۲۲ ؛ ۲. سوره فاطر، آیه ۲۷ و ۲۸؛ ۳. سوره نحل، آیه ۱۳؛ ۴. سوره نحل، آیه ۶۹؛ ۵. سوره زمر، آیه ۲۱. ۶. سوره بقره، آیه ۶۹؛ ۷. سوره آل عمران، آیه ۱۰۶ و ۱۰۷؛ ۸. سوره کهف، آیه ۳۱؛ ۹. سوره دهر، آیه ۲۱؛ ۱۰. سوره الرحمن، آیه ۷۶؛ ۱۱. سوره فاطر، آیه ۲۷؛ ۱۲. سوه زمر، آیه ۶۰؛ ۱۳. سوره زخرف، آیه ۱۷؛ ۱۴. سوره روم، آیه ۵۱؛ ۸ - عناوین مرتبطهنر قرآنی ۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هنر در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۲۶. |